1. Çalışanların Dinlenme Hakkı ve Yıllık Ücretli İzin
1982 tarihli T.C. Anayasası’nın Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı başlıklı 50. maddesinde; “dinlenmek, çalışanların hakkıdır” denmektedir. Anayasanın çalışanlara tanıdığı dinlenme hakkı çerçevesinde yapılan yasal düzenlemenin bir bölümünü ücretli yıllık izin hakkı oluşturmaktadır [1] ki işçilere sağlanan en önemli dinlenme hakkı yıllık ücretli izindir. [2] Ayrıca ülkemizin hem imzaladığı ve hem de onaylayarak taraf olduğu 03.05.1996 tarihli Avrupa Sosyal Şartı’nın -1961 tarihli anlaşma 1996’da gözden geçirilmiştir- Adil Çalışma Koşullarına Sahip Olma Hakkı başlıklı 2. kısmının 3. maddesinde çalışanlara en az dört haftalık ücretli izin sağlanması öngörülmüş ve fakat ülkemiz öngörülen izin süresine çekince koyarak iş kanunlarında ve borçlar kanununda yıllık ücretli izin sürelerini düzenlemiştir. Ülkemiz her ne kadar Avrupa Sosyal Şartı’nda yer alan yıllık ücretli izin sürelerine çekince koymuş olsa da çalışanlara yıllık ücretli izin hakkı sağlama konusunda taahhütte bulunmuştur.
Yıllık ücretli izin: bir yıl boyunca çalışarak yorulduğu varsayılan işçiye dinlenip bedensel/ruhsal yorgunluğunu atması için yılda bir kez ve birbirini izleyen günler biçiminde sağlanan ücretli bir izindir.[3] Yıllık ücretli izin hakkı; dayanağını kanundan alan, işverenin işçiyi gözetme borcuna dayalı sosyal nitelikli bir işçi hakkıdır. [4]
1982 tarihli T.C. Anayasası’nın Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı başlıklı 50. maddesinde yine; “Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir” denmektedir. Yıllık ücretli izin hakkı konusundaki kanuni düzenlemeler; İş Kanunu md. 53-61, Deniz İş Kanunu md. 40, Basın İş Kanunu md. 21 ve Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu md. 26’da yer almakta; ayrıca Yıllık Ücreti İzin Yönetmeliği (4857 sayılı Kanun’un 60. maddesine dayanılarak hazırlanan Y.Ü.İ.Y.) [5] bulunmaktadır. [6] Bu yasal düzenlemelere birde 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun md. 422-425’i ilave etmemiz gerekmektedir.
2. Yıllık Ücretli İznin Unsurları
Yıllık ücretli izin; “izin -serbest zaman-” ve “bu izin süresine ait ücret”ten oluşur. İş sözleşmesi devam ettiği hallerde izin ve ücret birlikteliği içinde sağlanır. [7]
2.1. İzin -Serbest Zaman-
Çalışanlara sağlanan izinden -serbest zamandan- amaç; çalışanların bir süre iş ortamından uzak tutulması ve dinlenmesinin sağlanması ile buna paralel olarak çalışan motivasyon ve verimliliğinin arttırılması, çalışanın yorgunluğu ve motivasyon eksikliğine bağlı olarak meydana gelebilecek iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesidir. Bu sebeple işçi, Anayasal bir hak olan yıllık ücretli izin hakkından vazgeçemez (4857 S.K. 53/2. fıkrası) hatta yıllık izin hakkından vazgeçeceği yönünde verdiği dilekçede hukuken geçersizdir (Yargıtay 9. H.D. 23.12.2003, E. 2003/10839, K. 2003/22571) ve çalışanlar yıllık izinde olduğu süre boyunca da başka bir işte çalışamazlar (4857 S.K. 58. md.).